اختلال شخصیت چیست
اختلال شخصیت به مجموعه‌ای از الگوهای پیچیده و مداوم در تفکر، احساس و رفتار اشاره دارد که نه‌تنها با انتظارات اجتماعی و فرهنگی جامعه فرد تطابق ندارند، بلکه در بسیاری از موارد موجب ایجاد چالش‌های جدی در زندگی روزمره می‌شوند. این الگوهای ناسازگارانه، که به‌صورت ریشه‌دار و عمیق در شخصیت فرد تثبیت شده‌اند، می‌توانند بر تمامی جنبه‌های زندگی او تأثیر منفی بگذارند. از جمله این تأثیرات می‌توان به مشکلات در برقراری ارتباط با دیگران، کاهش توانایی حل مسائل روزمره، و دشواری در پیشبرد روابط شخصی و حرفه‌ای اشاره کرد.
اختلال شخصیت غالباً در اواخر دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی، زمانی که شخصیت فرد در حال شکل‌گیری و تثبیت است، نمایان می‌شود. این اختلال می‌تواند به‌صورت تدریجی و با شدت‌های متفاوت بروز کند. بدون مداخله درمانی مناسب، این اختلالات ممکن است نه‌تنها پایدار باقی بمانند، بلکه در طول زمان شدیدتر شوند و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر مخرب‌تری بگذارند.
از آنجا که اختلال شخصیت معمولاً به صورت الگوهایی مقاوم و غیرقابل‌انعطاف ظاهر می‌شود، فرد مبتلا ممکن است خود را در مواجهه با موقعیت‌های مختلف ناتوان ببیند. این الگوهای رفتاری و فکری ناسازگارانه به حدی عمیق هستند که فرد ممکن است حتی از وجود مشکل آگاه نباشد، و همین امر تشخیص و درمان آن را دشوارتر می‌کند. از این رو، شناخت به‌موقع این اختلال و دریافت کمک‌های حرفه‌ای می‌تواند نقش بسیار مؤثری در بهبود کیفیت زندگی فرد و کاهش پیامدهای منفی این اختلال داشته باشد.
علائم اختلال شخصیت
اختلالات شخصیت به گروهی از شرایط روان‌شناختی اشاره دارد که با الگوهای پایدار و ناسازگارانهٔ تفکر، احساس و رفتار مشخص می‌شوند. این الگوها با انتظارات فرهنگی و اجتماعی همخوانی ندارند و می‌توانند منجر به مشکلات جدی در روابط بین‌فردی، عملکرد شغلی و کیفیت کلی زندگی شوند. افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است در درک و تفسیر واقعیت، مدیریت احساسات و برقراری روابط سالم با دیگران دچار چالش باشند. این شرایط معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظهور می‌کنند و در صورت عدم مداخلهٔ مناسب، می‌توانند به‌طور مزمن ادامه یابند.
اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک)
این اختلال با نیاز مفرط به جلب توجه و رفتارهای نمایشی همراه است. افراد مبتلا به این اختلال تمایل دارند در مرکز توجه باشند و برای رسیدن به این هدف ممکن است رفتارهای نمایشی، احساسی و گاهی تحریک‌کننده نشان دهند. این افراد اغلب عواطف خود را به شکل اغراق‌آمیز نشان می‌دهند و ممکن است روابطشان سطحی و ناپایدار باشد. اعتمادبه‌نفس آن‌ها به تأیید دیگران وابسته است و معمولاً در برابر انتقاد بسیار حساس هستند.
اختلال شخصیت اجتنابی
افراد مبتلا به این اختلال به دلیل ترس از انتقاد، طرد شدن یا عدم تأیید، تمایل دارند از موقعیت‌های اجتماعی و روابط نزدیک اجتناب کنند. این افراد معمولاً احساس بی‌کفایتی دارند و از فعالیت‌هایی که شامل تعامل با دیگران باشد، دوری می‌کنند. علی‌رغم تمایل به برقراری ارتباط، اضطراب اجتماعی شدید و حساسیت به ارزیابی‌های منفی باعث محدودیت آن‌ها در روابط می‌شود.
اختلال شخصیت خودشیفته
ویژگی اصلی این اختلال، حس بزرگ‌منشی و نیاز به تحسین دائمی است. افراد مبتلا خود را منحصر به فرد و برتر می‌دانند و اغلب از دیگران توقع احترام و توجه ویژه دارند. آن‌ها معمولاً با دیگران همدلی ندارند و روابطشان ممکن است بر اساس منافع شخصی شکل بگیرد. هرچند از بیرون ممکن است اعتمادبه‌نفس بالا نشان دهند، اما اعتمادبه‌نفس آن‌ها اغلب شکننده است و به تأیید دیگران وابسته است.
اختلال شخصیت مرزی
این اختلال با بی‌ثباتی شدید در روابط بین‌فردی، خودانگاره و عواطف همراه است. افراد مبتلا به اختلال مرزی معمولاً دچار تغییرات ناگهانی خلق‌وخو، احساس پوچی و ترس از طرد شدن هستند. رفتارهای تکانشی مانند خودآزاری یا سوءمصرف مواد نیز ممکن است دیده شود. روابط این افراد غالباً به دلیل شدت احساساتشان ناپایدار و پرتنش است. درمان و حمایت حرفه‌ای می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
اختلال شخصیت وابسته
افراد مبتلا به این اختلال نیاز شدیدی به مراقبت از سوی دیگران دارند و در تصمیم‌گیری‌های روزمره بدون کمک دیگران احساس ناتوانی می‌کنند. این افراد معمولاً از ترس از دست دادن حمایت یا تأیید، از بروز اختلاف یا مخالفت اجتناب می‌کنند. رفتارهای این افراد اغلب به گونه‌ای است که باعث می‌شود دیگران مسئولیت‌هایشان را بر عهده بگیرند.
اختلال شخصیت اسکیزوئید
ویژگی اصلی این اختلال، کناره‌گیری اجتماعی و محدودیت در ابراز عواطف است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً ترجیح می‌دهند تنها باشند و از تعاملات اجتماعی فاصله می‌گیرند. آن‌ها اغلب احساس بی‌تفاوتی نسبت به روابط و فعالیت‌های اجتماعی نشان می‌دهند و به‌ندرت عواطف مثبت یا منفی شدید را تجربه یا بروز می‌دهند.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی
این اختلال با الگوهای رفتاری نادیده‌گرفتن حقوق دیگران و نقض هنجارهای اجتماعی مشخص می‌شود. افراد مبتلا ممکن است به رفتارهای غیرقانونی، فریبکارانه یا بی‌رحمانه دست بزنند. آن‌ها معمولاً مسئولیت‌پذیری ندارند و از تأثیرات رفتارهای خود بر دیگران احساس گناه یا پشیمانی نمی‌کنند. این اختلال معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و ممکن است در بزرگسالی ادامه یابد.
اختلال شخصیت پارانوئید
افراد مبتلا به این اختلال دچار بی‌اعتمادی و سوءظن فراگیر نسبت به دیگران هستند. آن‌ها به‌طور مداوم انگیزه‌های دیگران را خصمانه یا تهدیدآمیز تفسیر می‌کنند. این افراد اغلب در روابط خود مشکلاتی دارند، زیرا ممکن است به دیگران اتهاماتی وارد کنند یا از بروز احساسات مثبت اجتناب کنند. حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد و تمایل به کینه‌جویی نیز از ویژگی‌های این اختلال است.
علت اختلال شخصیت چیست
شخصیت به ترکیبی از افکار، احساسات و رفتارهایی گفته می‌شود که شما را از دیگران متمایز می‌کند. این مفهوم، دیدگاه شما نسبت به دنیا، برداشتتان از خود و نحوه ارتباط و همدلی با محیط اطرافتان را در بر می‌گیرد. شخصیت انسان از دوران کودکی و از طریق تعامل با عوامل گوناگون شکل می‌گیرد:
- ژن‌ها: برخی ویژگی‌های شخصیتی از طریق ژنتیک و از والدین به شما منتقل می‌شوند. این ویژگی‌ها که گاهی “سرشت” نامیده می‌شوند، پایه‌های اولیه شخصیت را تشکیل می‌دهند.
- محیط: شرایط زندگی، رویدادهای دوران رشد، و روابط شما با خانواده و دیگر افراد نیز در شکل‌گیری شخصیت نقش مهمی دارند.
باور بر این است که اختلالات شخصیت نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی هستند. ژنتیک می‌تواند شما را نسبت به ابتلا به یک اختلال شخصیت آسیب‌پذیرتر کند، درحالی‌که محیط زندگی می‌تواند عاملی برای تحریک یا بروز این اختلال باشد.
تشخیص اختلال شخصیت
اگر روان‌پزشک یا روان‌شناس به وجود اختلال شخصیت در شما مشکوک شود، از روش‌های زیر برای اطمینان از تشخیص استفاده می‌کند:
معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است با انجام معاینه فیزیکی و پرسیدن سوالاتی درباره وضعیت سلامت عمومی شما، به دنبال علائمی باشد که ممکن است ناشی از بیماری‌های جسمی باشند. این معاینه می‌تواند شامل آزمایش‌های مختلف، از جمله آزمایش اعتیاد، باشد.
ارزیابی روان‌شناختی: این ارزیابی شامل گفت‌وگو درباره افکار، احساسات و رفتارهای شما است. همچنین ممکن است از پرسشنامه‌های تخصصی برای تشخیص دقیق‌تر استفاده شود. با رضایت شما، جمع‌آوری اطلاعات از اعضای خانواده یا نزدیکان نیز می‌تواند به تکمیل تشخیص کمک کند.
مقایسه با معیارهای DSM-5: پزشک علائم شما را با معیارهای مندرج در “راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی” (DSM-5) که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا تهیه شده، مقایسه می‌کند. معیارهای تشخیص برای هر نوع اختلال شخصیت متفاوت است.
معیارهای تشخیص اختلال شخصیت
طبق DSM-5، تشخیص اختلال شخصیت معمولاً زمانی مطرح می‌شود که انحراف بلندمدتی از انتظارات فرهنگی وجود داشته باشد و این انحراف حداقل دو حیطه زیر را تحت تأثیر قرار دهد:
- درک یا تعبیر: برداشت فرد از خود، دیگران و رویدادها.
- واکنش‌های عاطفی: تناسب و پایداری احساسات در موقعیت‌های مختلف.
- روابط بین‌فردی: توانایی فرد در برقراری و حفظ روابط سالم.
- کنترل تکانه‌ها: توانایی مدیریت یا عدم مدیریت رفتارهای ناگهانی.
چالش‌های تشخیص اختلال شخصیت
تشخیص اختلال شخصیت ممکن است دشوار باشد، زیرا علائم برخی اختلالات مشابه هستند و یک فرد ممکن است هم‌زمان به بیش از یک اختلال مبتلا باشد. همچنین، مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب یا سوءمصرف مواد می‌توانند فرایند تشخیص را پیچیده‌تر کنند. با این حال، تشخیص دقیق و صحیح مانند تشخیص حمله پانیک اهمیت زیادی دارد، زیرا امکان دستیابی به روش درمانی مناسب و مؤثر را فراهم می‌کند.
راه های درمان اختلال شخصیت
اختلالات شخصیت مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری و فکری پایدار هستند که با انتظارات فرهنگی جامعه همخوانی ندارند و می‌توانند به مشکلات جدی در روابط اجتماعی، شغلی و شخصی منجر شوند. درمان این اختلالات معمولاً شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی است. روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT)، به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار را شناسایی و تغییر دهند. در برخی موارد، داروها می‌توانند به کاهش علائم مرتبط مانند افسردگی یا اضطراب کمک کنند. آموزش مهارت‌های اجتماعی نیز به بهبود تعاملات فرد با دیگران می‌انجامد.
درمان اختلال شخصیت در مرکز روان‌درمانی دکتر نرگس پیریایی با بهره‌گیری از روش‌های نوین روان‌درمانی و تجربه ۱۵ ساله در حوزه روان‌شناسی سلامت، به مراجعان کمک می‌کند تا با شناسایی و اصلاح الگوهای ناسازگار، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. این مرکز خدمات مشاوره‌ای خود را به‌صورت حضوری و آنلاین ارائه می‌دهد و با تمرکز بر نیازهای فردی هر مراجع، برنامه‌های درمانی متناسب را طراحی و اجرا می‌کند.